सुधारित पीक विमा योजनेत कोण, किती नुकसान भरपाई देईल? सविस्तर माहिती

शेतकरी बांधवांनो, तुम्ही सुद्धा पंतप्रधान पीक विमा योजनेच्या (PMFBY) सुधारित स्वरूपाबद्दल ऐकले असेलच! 2025 च्या खरीप हंगामासाठी महाराष्ट्र सरकारने या योजनेत काही मोठे बदल केले आहेत. आता तुम्हाला प्रश्न पडला असेल, की ही सुधारित पीक विमा योजना नेमकी काय आहे? कोणाला याचा लाभ मिळेल? आणि किती नुकसान भरपाई मिळू शकते? चला, या सगळ्या प्रश्नांची उत्तरे सविस्तर पाहूया, अगदी सोप्या आणि आपल्या मराठी भाषेत

सुधारित पीक विमा योजना म्हणजे काय?

शेतकऱ्यांचं आर्थिक संरक्षण व्हावं, यासाठी केंद्र आणि राज्य सरकारने मिळून 2016 मध्ये पंतप्रधान पीक विमा योजना (PMFBY) सुरू केली. याआधीच्या राष्ट्रीय कृषी विमा योजना आणि इतर योजनांची जागा या योजनेने घेतली. पण 2025 साठी महाराष्ट्रात यात काही बदल झाले आहेत. यंदा एक रुपयात पीक विमा ही योजना बंद झाली आहे, आणि आता शेतकऱ्यांना थोडा जास्त हप्ता (premium) भरावा लागणार आहे. पण यामुळे नुकसान भरपाईची प्रक्रिया अधिक पारदर्शक आणि जलद होणार आहे, असं सरकारचं म्हणणं आहे.

योजना नैसर्गिक आपत्ती, जसं की दुष्काळ, पूर, गारपीट, किंवा कीटक आणि रोगांमुळे होणाऱ्या पिकांच्या नुकसानीसाठी शेतकऱ्यांना आर्थिक आधार देते. याशिवाय, आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून, जसं की ड्रोन आणि mobile app, नुकसान भरपाई जलद मिळावी यासाठी प्रयत्न केले जात आहेत.

कोणत्या पिकांना योजनेत समाविष्ट केलं आहे?

2025 च्या खरीप हंगामासाठी सुधारित पीक विमा योजनेत खालील पिकांचा समावेश आहे:

• भात (धान)
• खरीप ज्वारी
• बाजरी
• नाचणी (रागी)
• मकातूर
• मूग
• उडीद
• सोयाबीन
• भुईमूग
• तीळ
• कारळे
• कापूस
• कांदा

या अधिसूचित पिकांसाठी अधिसूचित क्षेत्रात शेती करणारे सर्व शेतकरी, मग ते कूळ शेतकरी असोत किंवा भाडेपट्टीवर शेती करणारे, योजनेत सहभागी होऊ शकतात.

नुकसान भरपाई कोण देणार आणि किती मिळणार?

आता मुख्य प्रश्न येतो: नुकसान भरपाई कोण देणार आणि किती मिळणार? सुधारित पीक विमा योजनेत (Crop Insurance Yojana) नुकसान भरपाईचं दायित्व प्रामुख्याने विमा कंपन्यांवर आहे. यंदा ही योजना 80:110 कप आणि कॅप मॉडेलनुसार राबवली जाणार आहे. याचा अर्थ काय, ते सोप्या भाषेत समजून घेऊ:

• 80:110 कप आणि कॅप मॉडेल: विमा कंपनी जमा केलेल्या हप्त्याच्या 110 टक्क्यांपर्यंत नुकसान भरपाई देण्यास जबाबदार असेल. जर नुकसान यापेक्षा जास्त असेल, तर उर्वरित रक्कम राज्य सरकार देईल.
• विमा कंपनीचा नफा: विमा कंपनी जमा हप्त्याच्या जास्तीत जास्त 20 टक्के रक्कम स्वतःकडे ठेवू शकते. उरलेली रक्कम राज्य सरकारला परत करावी लागेल.

उदाहरणार्थ, समजा तुमच्या पिकाचं नुकसान झालं आणि बर्न कॉस्ट (burn cost) नुसार नुकसान भरपाईची रक्कम 165 रुपये ठरली. तर विमा कंपनी 110 टक्क्यांपर्यंत (म्हणजे 165 रुपये) दायित्व स्वीकारेल. यापेक्षा जास्त नुकसान झाल्यास, राज्य सरकार अतिरिक्त रक्कम देईल.

सुधारित योजनेतील मोठे बदल

2025 च्या खरीप हंगामासाठी सुधारित पीक विमा योजनेत काही महत्त्वाचे बदल झाले आहेत, जे शेतकऱ्यांना माहित असणं गरजेचं आहे:

• एक रुपयात विमा बंद: यापूर्वी महाराष्ट्रात शेतकऱ्यांना फक्त 1 रुपये हप्ता भरून विमा मिळायचा. पण आता खरीप हंगामासाठी 2%, रबी हंगामासाठी 1.5%, आणि नगदी पिकांसाठी 5% हप्ता भरावा लागेल.
• केवळ पीक कापणी प्रयोग आधार: यापूर्वी स्थानिक आपत्ती, प्रतिकूल हवामान, आणि काढणीपश्चात नुकसान यांसारख्या चार आधारांवर नुकसान भरपाई मिळायची. आता फक्त पीक कापणी प्रयोगाच्या आकडेवारीनुसारच भरपाई मिळेल.
• Farmer ID अनिवार्य: योजनेत सहभागी होण्यासाठी शेतकऱ्यांकडे Farmer ID असणं आवश्यक आहे.
• ई-पीक पाहणी बंधनकारक: तुम्ही जे पीक विम्यासाठी नोंदवलं आहे, ते ई-पीक पाहणीत नोंदवलं गेलं पाहिजे. जर यात तफावत आढळली, तर विमा अर्ज रद्द होऊ शकतो.

पीक विम्यासाठी अर्ज कसा करायचा?

शेतकरी बांधवांनो, आता तुम्हाला प्रश्न पडला असेल, की हा विमा कसा काढायचा? काळजी करू नका, तुम्ही स्वतः ऑनलाइन अर्ज करू शकता. यासाठी pmfby.gov.in ही वेबसाइट वापरावी लागेल. खालील स्टेप्स फॉलो करा:

• वेबसाइटवर जा: वर जा आणि “Apply Online” पर्याय निवडा.
• माहिती भरा: तुमचं राज्य, जिल्हा, तालुका, गाव, आणि पिन कोड टाका. त्यानंतर आधार कार्ड नंबर आणि बँक खात्याचा तपशील टाका.
• पिकाची माहिती: तुम्ही कोणतं पीक विम्यासाठी नोंदवत आहात, त्याची पेरणी तारीख, आणि क्षेत्र याची माहिती भरा.
• कागदपत्रे अपलोड करा: बँक पासबुक, सातबारा उतारा, आणि 8-अ उतारा यांची PDF फाइल अपलोड करा.
• पेमेंट: आता तुम्हाला किती हप्ता (premium) भरायचा आहे, ते दिसेल. पेमेंट करा आणि अर्ज सबमिट करा.

जर तुम्हाला ऑनलाइन अर्ज करणं जड जात असेल, तर तुम्ही जवळच्या CSC (Common Service Center) किंवा आपले सरकार केंद्रावर जाऊन अर्ज करू शकता.

योजनेत सहभागी होण्यासाठी पात्रता

सुधारित पीक विमा योजनेत सहभागी होण्यासाठी काही अटी आहेत:

• तुमचं बँक खातं आधारशी जोडलेलं असावं.
• सातबारा उतारा, 8-अ उतारा आणि आधार कार्डवर नाव एकसारखं असावं.
• अधिसूचित क्षेत्रात अधिसूचित पिकांची लागवड करणारे सर्व शेतकरी (कर्जदार आणि बिगर-कर्जदार) पात्र आहेत.
• अर्ज करण्याची अंतिम तारीख 31 जुलै 2025 आहे.

नुकसान भरपाई कशी मोजली जाते?

नुकसान भरपाई मोजण्यासाठी एक सूत्र आहे

नुकसान भरपाई (रु.) = [(उंबरठा उत्पादन – प्रत्यक्ष पाहणीतील अपेक्षित सरासरी उत्पादन) / उंबरठा उत्पादन] × विमा संरक्षित रक्कम × 25%

याचा अर्थ, जर तुमच्या पिकाचं अपेक्षित उत्पादन कमी झालं, तर त्यानुसार तुम्हाला 25% पर्यंत आगाऊ नुकसान भरपाई मिळू शकते. याशिवाय, जर पावसात 21 दिवसांचा खंड पडला, तर हा प्रतिकूल परिस्थिती मानली जाते आणि त्यानुसार भरपाई दिली जाते.

योजनेचे फायदे

• आर्थिक संरक्षण: नैसर्गिक आपत्तीमुळे पिकांचं नुकसान झाल्यास आर्थिक आधार मिळतो.
• आधुनिक तंत्रज्ञान: ड्रोन आणि mobile app च्या वापरामुळे नुकसान पाहणी जलद आणि पारदर्शक होते.
• सर्व शेतकऱ्यांसाठी खुली: कर्जदार आणि बिगर-कर्जदार दोघेही यात सहभागी होऊ शकतात.
• जलद भरपाई: नुकसान पाहणीनंतर 15 दिवसांत क्लेम मिळण्याची तरतूद आहे.

शेतकऱ्यांनी काय काळजी घ्यावी?

शेतकरी बांधवांनो, काही गोष्टींची काळजी घेतल्यास तुम्हाला योजनेचा पूर्ण फायदा मिळू शकेल:

• वेळेत अर्ज करा: 31 जुलै 2025 ही अर्जाची अंतिम तारीख आहे. उशीर झाल्यास योजनेचा लाभ मिळणार नाही.
• कागदपत्रे तपासा: आधार कार्ड, बँक खाते, आणि सातबारा उताऱ्यावर नाव एकसारखं आहे याची खात्री करा.
• फक्त नोंदवलेलं पीक विम्यासाठी: तुम्ही जे पीक शेतात लावलं आहे, तेच विम्यासाठी नोंदवा. नाहीतर नुकसान भरपाई मिळणार नाही.
• हेल्पलाइन: काही अडचण आल्यास केंद्र सरकारच्या कृषी रक्षक पोर्टलच्या हेल्पलाइन 14447 वर संपर्क साधा.

काही सामान्य प्रश्न

• किमान नुकसान भरपाई किती?महाराष्ट्र सरकारच्या धोरणानुसार, किमान 1000 रुपये नुकसान भरपाई मिळणं बंधनकारक आहे. जर विमा कंपनीकडून कमी रक्कम मिळाली, तर राज्य सरकार अतिरिक्त रक्कम देईल.
• नुकसान पाहणी कशी होते?ड्रोन, मोबाईल मॅपिंग, आणि इतर आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून पाहणी केली जाते. यामुळे प्रक्रिया जलद आणि अचूक होते.
• क्लेम किती दिवसांत मिळतो?नुकसान पाहणीनंतर 15 दिवसांत क्लेम मिळण्याची तरतूद आहे, पण कागदपत्रांमध्ये त्रुटी असल्यास विलंब होऊ शकतो.

शेतकरी बांधवांनो, ही सुधारित पीक विमा योजना तुमच्या शेतीला आर्थिक संरक्षण देण्यासाठी आहे. त्यामुळे वेळेत अर्ज करा, योग्य कागदपत्रे जमा करा, आणि योजनेचा लाभ घ्या. जर तुम्हाला काही प्रश्न असतील, तर तुमच्या जवळच्या CSC केंद्रात किंवा pmfby.gov.in वर संपर्क साधा. तुमच्या शेतीला आणि तुमच्या मेहनतीला सलाम